II. Drugie zagadnienie dotyczące bezpośrednio W. Zawadzkiego, to społeczno-gospodarcze położenie Wilna w okresie okupacji niemieckiej. W. Zawadzki z ramienia Komitetu Polskiego został upoważniony do przedstawienia trudnej sytuacji w jakiej okazało się Wilno i jego mieszkańcy do maja 1917 roku w formie charakterystyki ogólnej. „Materiały dotyczące położenia ludności miasta Wilna“²² – tak jest zatytułowane sprawozdanie, które miało być przekazane zapewne władzom niemieckim, aby ukazać zgubność polityki gospodarczej administracji okupacyjnej.

Eksploatacja okupowanych terenów i miejscowej ludności przez cały okres trwania wojny osiągnęła bardzo wysoki poziom. Administracja cywilna oraz wojskowa niemiecka miała za cel wyciągnąć jak największe korzyści z różnorodnych obciążeń gospodarczo-podatkowych.

W. Zawadzki zasygnalizował w „Materiałach...“ te problemy, które potrzebowały jak najszybszego rozstrzygnięcia. Dwie przyczyny zadecydowały, jego zdaniem, o ruinie gospodarczej Litwy: „[...] zarządzenia władz okupacyjnych, ciężary nakładane przez nie na ludność i stawiane tej ludności wymagania [...]. Ważniejszym jednak niż ilościowa strona poniesionych przez ludność ciężarów jest sposób, w który zostają one nakładane“²³.

W rezultacie tego ogólne sekwestry okazały się szczególnie uciążliwe. W. Zawadzki wymienia kilka nieprawidłowości: „1) Produkta są zbierane po cenie o wiele niższej i częstokroć nie odpowiadającej wcale ani cenie kupna, ani handlowej; 2) Jeżeli chodzi o surowce, to nie są one jak w Niemczech, oddawane miejscowym zakładom przemysłowym dla przetwarzania, przez co krajowy przemysł i handel mogłyby znaleźć zarobek, ale wywożone są do Niemiec [...]; 3) O ile część zasekwestrowanych produktów oddaje się na potrzeby ludności miejscowej, to sprzedaje się ona po cenach niezmiernie wysokich, czasami kilkakrotnie przewyższających kupna [...]; 4) Manipulacje podlegającymi sekwestrowi przedmiotami są powierzone nie jak w Niemczech, organizacjom społecznym, ale organizacji urzędniczej z warunkami kraju mało obeznanej i wskutek tego popełniającej błędy“²⁴.

Właściciele kamienic, większych budynków, często podlegali przymusowemu kwaterunkowi wojsk lub innych instytucji okupacyjnych. Co przynosiło nie tylko niewygody, lecz groziło dużymi kosztami. Ponieważ utrzymanie tych budynków pozostawało na barkach właścicieli, którzy płacili za nie również podatki.

W. Zawadzki nawiązuje do „kontrybucji w sile ludzkiej“, która jest źródłem cierpień wielu mieszkańców Wilna. „[...] mieszkanie w prawdziwych lub improwizowanych więzieniach, otoczonych kolczastym drutem, niemożliwość komunikowania się z bliskimi, dyscyplina więzienna, stosowanie kar cielesnych, zupełna pogarda dla zdrowia, a nawet życia robotników [...]“²⁵.

___

22 Ibidem, s. 31–55.

23 Ibidem, s. 31b.

24 Ibidem, s. 32.

25 Ibidem, s. 33b.