cie utrechtckim najprawdopodobniej przez kapłana krzyżackiego; wydaną drukiem kronikę kapłana krzyżackiego, radcy duchowego zarządu zakonu w Mergentheim oraz dyrektora tamtejszego seminarium duchownego i proboszcza miejskiego Johanna Kaspara Venatora, Historischer Bericht vom Marianisch Teutschen Ritter-Orden, des Hospitals Unser lieben Frauen zu Jerusalem, Nürnberg 1680; opublikowaną kronikę rycerza krzyżackiego Guillaume Eugene Josepha de Wal, Histoire de l’ordre teutonique, par un chevalier de l’ordre, t. 1–8, Paris-Reims 1784–1790². Natomiast Z. Kowalska poinformowała skrótowo o kronice Johanna Kaspara Venatora. Podała ponadto, że napisano również inne liczne kroniki krzyżackie, których jednak nie wymieniła³. Nie opublikowano również zasobu oddziału rękopisów (Abt. Handschriften) Centralnego Archiwum Zakonu Niemieckiego w Wiedniu (Deutschordens-Zentralarchiv in Wien), gdzie są przechowywane liczne kroniki krzyżackie z analizowanego okresu, a zainteresowanie historyków wzbudziły jedynie dwa oddziały (Abt. Preußen, Abt. Livland) zawierające dokumenty z czterdziestu czterech oddziałów tegoż archiwum⁴.

Rękopisom poświęcono jedynie drobne wzmianki przy okazji omawiania całego zasobu archiwum⁵. Szkola też, że kroniki krzyżackie ze wzmiankowanego okresu nie zostały omówione w pracy, której zakres mógłby sugerować ich wykorzystanie⁶. Wydaje się zatem, iż warto poinformować o krzyżackich zabytkach dziejopisarskich przechowywanych w Dziale Rękopisów Centralnego Archiwum Zakonu Niemieckiego

___

2 Arnold U. Deutschordenshistoriographie im Deutshen Reich, [w:] Die Rolle der Ritterorden in der mittelalterlichen Kultur, hrsg. von Z. H. Nowak, Ordines militares. Colloquia Torunensia Historica, t. 3. Toruń, 1985, S. 71–84.

3 Kowalska Z. Krzyżacy w innym świetle. Od średniowiecza do szasów współczesnych. Wien, 1996, s. 58–59.

4 Poniższe prace zajmują się dokumentami: Die Urkunden des Deutsch-Ordens-Centralarchives zu Wien // Regestenform, hrsg. von E. G. von Pettenegg, Bd. 1 (1170–1809). Prag-Leipzig, 1887; Regesten aus dem Centralarchiv des Deutschen Ritter-Ordens in Wien, hrsg. von V. Schindler, [w:] Quellen und Darstellungen zur Geschichte der Stadt Wien, Bd. 9. Wien, 1921; Nordosteuropa und der Deutsche Orden. Kurzregesten, hrsg. von K. Wieser, Bd. 1 (bis 1561). Bad Godesberg, 1969, [w:] Quellen und Forschungen zur Geschichte des Deutschen Ordens, Bd. 17; Nordosteuropa und der Deutsche Orden. Kurzregesten, hrsg. von K. Wieser, Bd. 2 (1562-Ende 18. Jh.). Bad Godesberg, 1972, [w:] Quellen und Forschungen zur Geschichte des Deutschen Ordens, Bd. 27; patrz też Sarnowsky J. Die Quellen zur Geschichte des Deutschen Ordens in Preußen, [w:] Edition deutschsprachigen Quellen aus dem Ostseeraum (14.-16. Jahrhundert), hrsg. von M. Thumser,
J. Tandecki. Heckmann. Toruń, 2001, S. 192.

5 Wieser K. Das Zentralarchiv des Deutschen Ordens in Wien, Preussenland, Jg. 1, 1963, Nr 1–2, S. 9–19; na S. 13 poinformował, że oddział rękopisów tego archiwum liczy łącznie 1017 kodeksów, które pochodzą z XIII–XX wieku. Są to m. in. kopiariusze, kroniki, księgi spraw gruntowych (urbarze), nekrologi, kroniki rymowane, reguły i statuty zakonne, herbarze, rękopiśmienne opracowania historii zakonu i jego konstytucji, podręczniki do budowy twierdz; mapy. Według tego autora, tylko niektóre z nich zasługują na uwagę, a z kronik zakonnych dwie pozycje, to jest Hs. 392 oraz Hs. 427b; Biskup M. Centralne Archiwum Zakonu Krzyżackiego w Wiedniu, Przegląd Historyczny, t. 55, 1964, s. 78–83; na s. 80 podał za powyższą pracą K. Wiesera podobne wiadomości; Wieser K. Das Zentralarchiv des Deutschen Ordens in Wien, Archivalische Zeitschrift, Bd. 60, 1964, S. 131–152; na s. 138–139 ponownie poinformował ogólnie o zachowanych rękopisach; por. Schindler V. Der Deutsche Orden und sein Archiv in Österreich, Korrespondenzblatt des Gesamtvereins der deutschen Geschichts-und Altertumsvereine, Bd. 76, 1928, kol. 174–180, który, jak inni, zasób archiwum omówił pobieżnie.

6 Chodzi tu o książkę Wippermanna W. Der Ordensstaat als Ideologie. Das Bild des Deutschen Ordens in der deutschen Geschichtsschreibung und Publizistik, [w:] Einzelveröffentlichungen der Historischen Kommission zu Berlin, Bd. 24. Publikationen zur Geschichte der deutsch-polnischen Beziehungen, Bd. 2. Berlin, 1979; patrz krytyczną recenzję tej pracy Biskupa M. Jahrbücher für die Geschichte Osteuropas, Bd. 31, 1983, S. 119–129 oraz nieudaną replikę Wippermanna W. Jahrbücher für die Geschichte Osteuropas, Bd. 31, 1983, S. 129–135.